W obrębie katalogu kar ujętych w art. 32 k.k. ustawodawca dokonał gradacji poprzez ich wyliczenie w porządku od najmniej do najbardziej dolegliwej, zaczynając od grzywny kończąc na dożywotnim pozbawieniu wolności.
Jako drugą w opisanym systemie, wskazano karę ograniczenia wolności, której podobnie jak grzywnie przysługuje charakter kary nieizolacyjnej w odróżnieniu od pozbawienia wolności i dożywotniego pozbawienia wolności.
Czym charakteryzuje się kara ograniczenia wolności?
Dolegliwość płynąca z orzeczenia kary ograniczenia wolności polega na nałożeniu na skazanego rygorów określonych w art. 34 § 1a pkt 1 k.k. oraz § 2 pkt 1 i 3 k.k. w postaci obowiązku wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne oraz możliwości potrącenia od 10% do 25% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd, przy czym przy orzekaniu kary ograniczenia wolności sąd musi zastosować przynajmniej jeden ze wskazanych rygorów, a także na braku możliwości zmiany miejsca stałego pobytu przez skazanego w czasie odbywania kary i obowiązku udzielania wyjaśnień dotyczących jej przebiegu.
W przypadku zastosowania przez sąd omawianej kary ma on również możliwość wykorzystania dodatkowych środków, którymi w oparciu o treść art. 34 § 3 k.k. są świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 k.k. lub obowiązki, o których mowa w art. 72 § 1 pkt 2-7a k.k.
Kiedy sąd wymierza karę ograniczenia wolności?
Warto zauważyć, że ustawodawca pozycjonując karę ograniczenia wolności pod kątem jej dolegliwości, jako znajdującą się między karą grzywny a pozbawienia wolności, przewidział ją jako ich alternatywa, co znajduje swój wyraz przede wszystkim w treści przepisów określających poszczególne typy przestępstw i związaną z ich popełnieniem sankcją karną. Poza sytuacjami, gdy karę ograniczenia wolności wprost przewiduje przepis ustawy, jako jedną z kar grożących za popełnienie czynu zabronionego sąd ma możliwość jej orzeczenia również stosując przepisy odnoszące się do nadzwyczajnego złagodzenia kary pozbawienia wolności grożącej za występek, na podstawie art. 60 § 6 pkt 3 lub 4 k.k., czy też wymierzając karę ograniczenia wolności zamiast pozbawienia wolności, na podstawie art. 37a KK. Warto mieć na uwadze również możliwość orzekania krótkoterminowej kary pozbawienia wolności łącznie z karą ograniczenia wolności w sprawach o występek zagrożony karą pozbawienia wolności, niezależnie od dolnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego w ustawie za dany czyn zgodnie z art. 37b k.k. oraz o możliwości orzeczenia tej kary w postępowaniu wykonawczym, w przypadku skazanego na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, jako alternatywę dla zarządzenia wobec niego wykonania kary pozbawienia wolności w przypadku rażącego naruszania przez skazanego porządku prawnego w okresie próby lub uchylania się od orzeczonych względem niego środków.
Wymiar kary.
Zgodnie z art. 34 § 1 k.k. jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 2 lata. Wymierza się ją w miesiącach i latach. Co ważne w wyroku skazującym sąd oprócz określenia wymiaru kary obowiązany jest również określić godzinowy wymiar wykonywania obowiązku w postaci wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne w stosunku miesięcznym, a w przypadku zastosowania potrącenia wynagrodzenia za pracę oznaczyć wysokość tego potrącenia i jego cel.
Wykonywanie kary ograniczenia wolności i możliwość zmiany jej formy.
W odniesieniu do samego wykonywania kary ograniczenia wolności zastosowanie znajdą przepisy kodeksu karnego wykonawczego. Jednocześnie warto podkreślić, że w razie uchylania się przez skazanego od wykonywania orzeczonej kary, sąd obowiązany będzie dokonać jej zmiany na zastępczą karę pozbawienia wolności przyjmując co do jej niewykonanej części przelicznik zgodnie, z którym 1 dzień pozbawienia wolności równoważny jest 2 dniom pozostałej do wykonania kary ograniczenia wolności. Wobec powyższego warto zastanowić się również nad tym, czy uprawomocnienie się wyroku skazującego skutkuje koniecznością jej bezwzględnego wykonania kary ograniczenia wolności w określonej w wyroku formie. Jak wspomniano powyżej, sąd decydując o zastosowaniu wobec sprawcy czynu zabronionego kary ograniczenia wolności ma obowiązek określenia w wyroku jej rygorów w postaci obowiązku wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne lub potrącenia wynagrodzenia za prace. Przyjmuje się, że to pierwszy ze wskazanych wyżej rygorów ma charakter podstawowy oraz, iż to właśnie on charakteryzuje się mocniejszym działaniem wychowawczym wobec skazanego. Przeszkodą dla orzekania o potrąceniu wynagrodzenia może okazać się również jego nieuregulowana sytuacja zarobkowa.
Niezależnie od tego, na który z powyższych rygorów zdecyduje się sąd karny a także bez względu na okoliczności towarzyszące tej decyzji aktualne w chwili wyrokowania, ustawodawca przewidział możliwość zmiany formy wykonywania kary ograniczenia wolności. Należy zauważyć, że o ile w odniesieniu do katalogu kar zawartych w kodeksie karnym dolegliwość kary ograniczenia wolności powinna kształtować się jak wspomniano wcześniej jako mocniejsza niż w przypadku kary grzywny, natomiast lżejsza w porównaniu do kar izolacyjnych, w konkretnych przypadkach sytuacja może wyglądać całkowicie odmiennie a orzeczenie kary ograniczenia wolności skutkować poważnymi komplikacjami dla życia rodzinnego i zawodowego skazanego. Niejednokrotnie bowiem w praktyce orzeczenie przez sąd kary pozbawienia wolności, a więc kary surowszej rodzajowo, lecz z jednoczesnym zawieszeniem jej wykonania, wiąże się z istotnie mniejszymi dolegliwościami w codziennym funkcjonowaniu skazanego. W tym kontekście wyjątkowo ważny, także pod kątem możliwości uniknięcia konsekwencji niewykonywania zasądzonej kary w postaci zastępczej kary pozbawienia wolności jest zawarty w kodeksie karnym wykonawczym art. 63a. Zgodnie z § 1 tego przepisu, w szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może zmienić formę obowiązku wykonywania pracy, przyjmując 20 godzin pracy na cele społeczne za równoważne 10% wynagrodzenia za pracę; orzeczona praca nie może przekroczyć 40 godzin w stosunku miesięcznym. Co ważne dopuszczalna jest zmiana nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne na potrącenie wynagrodzenia za pracę jak również potrącenia wynagrodzenia na nieodpłatną kontrolowaną pracę, zarówno przed przystąpieniem do jej wykonania jak i już w trakcie.
Warto pamiętać, że przepis ten wyraźnie wskazuje na istnienie szczególnie uzasadnionych przypadków. Dodatkowo takie rozwiązanie nie powinno skutkować zmianą stopnia dolegliwości kary. Podstawę dla wszczęcia postępowania w przedmiocie zmiany formy wykonywania kary ograniczenia wolności może stanowić wniosek skazanego lub jego obrońcy, prokuratora czy kuratora sądowego. Sąd może również zainicjować takie postępowanie z urzędu. Sporządzając przedmiotowy wniosek warto pamiętać, aby oprzeć go na argumentacji dowodzącej zaistnienie uzasadnionej podstawy dla zmiany formy wykonywania kary np. w postaci nawiązania stosunku pracy przez skazanego lub podjęcia przez niego dodatkowego zatrudnienia. Podobnie fakt świadczenia pracy w różnych miejscach połączony z koniecznością częstych wyjazdów może przemawiać za zasadnością zmiany obowiązku świadczenia nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne na potrącenie wynagrodzenia za pracę. Należy również przyjąć, że dla dokonania zmiany formy wykonywania kary ograniczenia wolności na potrącenia z wynagrodzenia za pracę, skazany musi pozostawać w stosunku zatrudnienia. Jego podstawą może być natomiast umowa o pracę, powołanie, mianowanie lub wybór. W tym kontekście warto pamiętać również o tym, że sąd decydując o istnieniu podstaw do dokonania powyższej zmiany będzie badał, czy skazany będzie miał możliwość wykonania kary w formie potrąceń a więc czy np. umowa o pracę nie jest zawarta na krótki okres nie obejmujący czasy trwania orzeczonej kary lub czy uzyskiwane przez niego wynagrodzenie nie jest objęte egzekucją komorniczą. Powyższe okoliczności należy brać pod uwagę zwracając się do sądu z wnioskiem o zmianę, załączając do niego między innymi wspomnianą już umowę o pracę. Wskazać należy, że na postanowienie w przedmiocie zmiany formy wykonywania kary ograniczenia wolności przysługuje zażalenie.
Podsumowanie.
Odnosząc się do wniosków płynących z powyższego wpisu uznać można, że niejednokrotnie orzeczenie w wyroku skazującym kary ograniczenia wolności będzie stanowiło poważną dolegliwość dla skazanego czy jego rodziny. W wielu przypadkach pojawi się również konieczność wystąpienia o zmianę przyjętej przez sąd formy kary ograniczenia wolności.
W razie jakichkolwiek pytań związanych z kwestiami dotyczącymi wykonywania opisanej kary lub istnieniem podstaw dla sporządzenia wniosku o zmianę jej formy zapraszamy do kontaktu z Zespołem Kancelarii.
Stan prawny na dzień 6 grudnia 2023 r.
Źródła:
~ kodeks karny,
~ kodeks karny wykonawczy.
