---

Reakcja prawna, którą przepisy przewidują na potencjalne i faktyczne naruszenie dóbr osobistych jest zakorzeniona zarówno w ustawie Kodeks Cywilny, jak i w ustawie Kodeks Karny. W tym kontekście objęcie dóbr osobistych przez dwa podstawowe akty prawne sytuuje dobra osobiste, jako wartość o charakterze szczególnie chronionym. Zagadnienie dóbr osobistych i jego naruszenia są poruszone także w innych aktach prawnych, m.in. w ustawie o referendum ogólnokrajowym, ustawie Kodeks wyborczy i in.

Rozsianie regulacji traktujących o dobrach osobistych i ich ochronie w systemie prawnym jakikolwiek może sprawić pewne trudności w ich odnalezieniu, to pozytywnie należy ocenić realizację zasady spójności zewnętrznej przepisów, które mimo iż nie znajdują się w jednym akcie prawnym, to nie pozostają ze sobą w sprzeczności.

W tym artykule dowiesz, jak na gruncie prawa cywilnego i karnego traktowane są dobra osobiste i jak realizowana jest ich ochrona.

Rodzaje dóbr osobistych. Podmiot objęty chronioną.

Pod pojęciem dób osobistych zgodnie z art. 23 k.c. kryją się: w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska.

Pomimo tego, że ww. przepis mówi o dobrach osobistych człowieka, to prawne środki ochrony, o których będzie mowa w dalszej cześci artykułu, stosuje się na podstawie art 43 k.c. także do osób prawnych, których dobra osobiste są naruszane.

Zgodnie z orzecznictwem oraz literaturą do dóbr osobistych osoby prawnej należy dobre imię osoby prawnej, które może zostać naruszone poprzez pogorszenie jej wizerunku np. poprzez publikację w sieci określonych materiałów albo poprzez podjęcie działania podważającego jej wiarygodność. Osobom prawnym przysługują także dobra osobiste w postaci tajemnicy korespondencji, nietykalności pomieszczeń, w których prowadzona jest działalność, a także jej nazwa czy prawo do prywatności.

Powyższe dobra osobiste człowieka pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Ochrona dóbr osobistych.

Na gruncie prawa cywilnego dobra osobiste poddane są ochronie na zasadzie przewidzianej. art. 24 k.c., natomiast art. 212 k.k. przewiduje odpowiedzialność karną wobec osób, które dopuszczają się czynu zabronionego zniesławienia.

Osoba, której dobro osobiste zostało naruszone może dochodzić zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia, co wynika z art. 448 k.c. 

Warto zwrócić uwagę, że ochrona prawnokarna rozciąga się expressis verbis na osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej co wynika z art. 212 k.k. Zakres podmiotowy objęty ochroną jest więc tożsamy z tym z jakim mamy do czynienia w Kodeksie Cywilnym. W zależności od konkretnych okoliczności sprawy daje to osobie, której dobra osobiste są zagrożone lub faktycznie naruszone, a także osobie wobec, której sprawca dopuścił się zniesławienia, możliwość odpowiedniej reakcji prawnej.

Wysokość roszczenia pieniężnego i naprawienie szkody na zasadach ogólnych.

Ochrona majątkowa przewidziana przez art. 24 k.c. obejmuje naprawienie szkody na osobie, zatem zarówno szkody o charakterze majątkowym, a także szkody o charakterze niemajątkowym, która należy utożsamić z krzywdą w sferze psychicznej osoby poszkodowanej.

Do ustalenia wysokości szkody majątkowej stosuje się regulacje dotyczące naprawienia szkody na zasadach ogólnych, a zatem na podstawie odpowiedzialności deliktowej (odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym przez prawo) z uwzględnieniem regulacji szczególnych. Odpowiednio zastosowanie znajdą zasady stosowane przy odpowiedzialności odszkodowawczej oraz przesłanki szczególne dotyczące poszczególnych postaci czynów niedozwolonych. Należy wskazać, że w przypadku powstania szkody majątkowej, w tym odszkodowawczej, może zaistnieć ewentualność dochodzenia roszczenia od innej osoby poza bezpośrednim sprawcą naruszenia.

W przypadku powstania szkody niemajątkowej poszkodowanemu przysługiwać będzie roszczenie o zadośćuczynienie albo roszczenie o zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Znaczy to, że co do zasady osoba, której dobra osobiste zostały naruszone posiada wybór dochodzenia jednego z roszczeń bez możliwości ich kumulatywnej realizacji. Opisywane rozwiązanie doznaje jednakże wyjątku, który uwidacznia się w wypadku wskazanym w art. 445 § 1 i 2 k.c. oraz w art. 446[2] k.c. dopuszczając możliwość dochodzenia obok zadośćuczynienia pieniężnego odpowiedniej sumy na wskazany cel społeczny.

Wysokość roszczenia o zadośćuczynienie do roszczenia o zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez poszkodowanego cel społeczny kształtuje się odmiennie w zależności od rodzaju naruszonego dobra osobistego, charakteru i rozmiaru dotykającego go naruszenia. Wskazanie dokładnej sumy będzie znajdować zatem oparcie w zindywidualizowanych okolicznościach każdej sprawy.

Niemajątkowe środki ochrony.

Do niemajątkowych środków ochrony dóbr osobistych należą roszczenie o zaniechanie oraz roszczenie o usunięcie skutków dokonanego naruszenia, które należy rozłożyć na: roszczenie o usunięcie stanu naruszenia dóbr osobistych oraz roszczenie o usunięcie skutków naruszenia dóbr osobistych.

Ponadto zgodnie z tezą Sądu Najwyższego należy przyjąć, że formą ochrony jest również wytoczenie powództwa o ustalenie, że dane dobro osobiste zostało bezprawnie naruszone lub zagrożone określonym działaniem osoby trzeciej, a także o żądanie ustalenia istnienia określonego dobra osobistego. Art. 24 k.c. zawiera otwarte wyliczenie środków ochrony dóbr osobistych, a zatem jego charakter nie blokuje skierowania odpowiedniego powództwa.

Więcej na temat niemajątkowych środków ochrony, wytoczenia powództwa w zakresie ustalenia naruszenia i istnienia określonego dobra osobistego, a także o kwestii zakwalifikowania cudzego działania jako niewypełniającego przesłanek bezprawności możesz przeczytać w osobnym artykule 👉🏼 dostępnym tutaj! (już wkrótce).

Odpowiedzialność karna naruszyciela.

Zagadnienie dóbr osobistych i zagadnienie zniesławienia (pomówienia) przenikają się w określonym stopniu.

Przez pomówienie rozumie się przypisywanie, zarzucanie, posądzanie lub oskarżanie innej osoby o określone postępowanie lub właściwości, które zawierają negatywną oceną mającą w konsekwencji doprowadzenie do poniżenia pomawianego w opinii publicznej lub narazić ją na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Forma pomówienia oraz środki użyte do jego dokonania mogą być przeróżne. Do pomówienia może dojść np. ustnie lub pisemnie, z wykorzystaniem obrazu, malunku lub przez użycie wizerunku osoby pokrzywdzonej.

Środki wykorzystane do publikacji treści pomówienia mają szczególne znaczenie w kontekście surowszej odpowiedzialności sprawcy stanowiącej typ kwalifikowany przestępstwa, o czym w art. 212 § 2 k.k. - "Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 za pomocą środków masowego komunikowania, podlega (...) karze pozbawienia wolności do roku".

Środkami masowego komunikowania się, w ślad za orzecznictwem, będą wszystkie środki, których działanie sprowadza się do masowego przekazywania rozmaitych treści. Czyli do środków tych wypadnie zaliczyć nie tylko prasę drukowaną, przekaz radiowy i telewizyjny, lecz także książkę, plakat, film oraz przekaz za pomocą Internetu. Podkreśla się, że warunkiem wypełnienia typu kwalifikowanego przestępstwa nie jest jakość użytych do tego środków masowego przekazu, a istotnym jest to, aby były one zdolne zakomunikować daną treść pomówienia szerszej grupie odbiorców.

Od strony podmiotowej przestępstwo zniesławienia zarówno w typie podstawowym, jak i kwalifikowanym może być popełnione tylko umyślnie, zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym. Sprawca musi zatem chcieć pomówić pokrzywdzonego, albo przewidując, że jego słowa mogą mieć charakter pomawiający, na to się godzić.

Przestępstwo zniesławienia zarówno w typie podstawowym (zagrożonym karą grzywny lub ograniczenia wolności), jak i kwalifikowanym (zagrożonym karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku) jest występkiem ściganymi z oskarżenia prywatnego, a zatem zależy wyłącznie od woli pokrzywdzonego, o czym art. 212 § 4 k.k.

Wysokość nawiązki.

Zgodnie z art. 212 § 3 k.k. pokrzywdzony może dochodzić za którykolwiek typ przestępstwa zniesławienia zasądzenia przez Sąd nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.

Uregulowanie dotyczące wysokości możliwej do zasądzenia znajduje się w art. 48 k.k., który wyznacza jej górną granice do 100 000 złotych, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Zasądzenia nawiązki nie blokuje pozytywnego rozpoznania przez Sąd wniosku pokrzywdzonego o zastosowanie środka karnego z art. 39 pkt 8 k.k. w postaci podania wyroku do publicznej wiadomości na zasadzie art. 215 k.k. Nie stoi także na przeszkodzie zasądzenie na podstawie art. 37a ustawy Prawo prasowe przepadek materiału prasowego, który został obublikowany.

Podsumowanie.

Naruszenie dóbr osobistych i przęstepstwo zniesławienia powinny zostać poddane każdorazowo indywidualnej analizie pod kątem wypełnienia przewidzianych ustawowo przesłanek, użytych przez naruszyciela do tego celu środków, a także powinny orientować się na zbadaniu zakresu negatywnego oddziaływania w przestrzeni mając na uwadze jej charakter, w tym powszechną dostępność. Ocena naruszenia powinna zawierać również kryterium obiektywizmu i subiektywizmum.

Zagadnienia naruszenia dóbr osobistych, jak i dopuszczenia się czynu zniesławienia są zagadnieniami skomplikowanymi, wymagającymi spełnienia wielu przesłanek, które ostatecznie decydować będą o tym, czy zmaterializuje się naruszenie danego dobra chronionego prawem i jaka sankcja prawna znajdzie w danym wypadku zastosowanie. 

Jeżeli masz pytania dotyczących naruszenia dóbr osobistych, ich ochrony albo dopuszczenia się przestępstwa zniesławienia lub konsekwencji prawnokarnych nasz Zespół chętnie udzieli na nie odpowiedzi.

Zapraszamy do kontaktu!

---

Stan prawny na dzień 24 maja 2024 r.

---

Źródła:
~ ustawa Kodeks Cywilny
~ ustawa Kodeks Karny
~ ustawa Prawo Prasowe