Często w obrocie konsumenckim lub profesjonalnym można spotkać się w treści umowy z jednym bądź drugim terminem, zalicza lub zadatek. Pierwsze co da się skojarzyć z powyższymi, to obciążanie finansowe strony, która jest zobligowana do ich wpłacenia. Tak też jest co do zasady, ale zarówno jedna jak i druga forma wpływają odmiennie na prawa i obowiązki stron.
Zadatek.
Zadatek cechuje się tym, że "(...)dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej".
Przywołana (częściowa) treść przepisu przedstawia taki stan rzeczy, w którym podmiot A zobowiązuje się do wpłacenia zadatku na rzecz podmiotu B. Jeśli umowa zawarta pomiędzy stronami nie dochodzi do skutku z przyczyn leżących po stronie wpłacającego, to zadatek przepada, a podmiot B ma prawo do jego zatrzymania w pełnej wysokości po uprzednim odstąpieniu od umowy.
Odmiennie sytuacja wygląda w przypadku, w którym niezrealizowanie umowy leży po stronie podmiotu przyjmującego zadatek (podmiot B). Wtedy podmiot A, jako wpłacający, nabywa uprawnienie do uzyskania przekazanej kwoty w podwójnej wysokości.
Należy jednak pamiętać, że przedstawiony model oddziaływania regulacji na powstały między stronami stosunek prawny, jest jedynie rozwiązaniem modelowym, tj. znajdującym zastosowanie w przypadku, w którym strony nie umówiły się w tym przedmiocie inaczej. Możliwa jest zatem sytuacja, w której strony tak zmodyfikowały postanowienie dotyczące zadatku, że w drugiej z wyżej opisanych sytuacji podmiot B będzie zobligowany do jego zwrotu w rzeczywiście wniesionej wysokości, nie natomiast podwójnej.
Ponadto przepis przewiduje, że w przypadku realizacji przedmiotu umowy, zadatek zostanie zaliczony na poczet świadczenia strony, która go dała, a jeśli zaliczenie nie byłoby możliwe, zadatek ulegnie zwrotowi. Niezaliczenie zadatku na poczet płatności może wiązać się z tym, że forma jego wniesienia może przybierać postać pieniężną lub określonego przedmiotu, który jakkolwiek pełniłby funkcję zabezpieczającą w trakcie realizacji przedmiotu umowy, to nie nadawałby się do końcowego rozliczenia między stronami.
Odrębnie uregulowana jest kwestia zwrotu zadatku przy okolicznościach, w których doszłoby do rozwiązania umowy przez obie strony. Wtedy też zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej nie obowiązuje. Tak samo zwróceniu będzie podlegał zadatek, kiedy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.
Zaliczka.
Zaliczka, w odróżnieniu od zadatku, nie znajduje tak ścisłej definicji w ustawie. Można doszukiwać się jej konstrukcji w tytule XXI Kodeksu Cywilnego, jednakże nie jest ona zupełnie wymierna, gdyż powiązana jest z umową zlecenia, która posiada swoją szczególną charakterystykę.
Zaliczka funkcjonująca powszechnie w obrocie prawnym najczęściej rodzi zobowiązanie finansowe po stronie wpłacającego w określonej wysokości. Wpłata ustalonej między stronami sumy powoduje z reguły przystąpienie do realizacji przedmiotu umowy przez drugą stroną, a brak takiej wpłaty bezczynność po stronie przyjmującego zaliczkę. Trzeba mieć jednakże na uwadze to, że wpłata określonej kwoty nie obliguje przyjmującego do przystąpienia do wykonania przedmiotu umowy. Wpłata zaliczki może jedynie wywołać stan gotowości do realizacji umowy u przyjmującego w późniejszym terminie, np. rezerwacja określonej ruchomości dla wpłacającego, który zapłaci pełną cenę w chwili jej odbioru.
W przypadku, w którym podmiot A wpłaca na rzecz podmiotu B zaliczkę, a następnie którykolwiek z podmiotów zrezygnuje z wykonania przedmiotu umowy, to bez względu na okoliczności, zaliczka podlega zwrotowi w pełnej wysokości na rachunek tego, który ją uiścił. Regułą ponadto jest to, że wpłacona zaliczka stanowi kwotę na poczet przyszłego, finalnego rozliczenia mającego miejsce w określonym przez strony terminie. Nie będzie zatem takiej sytuacji, w której wpłacona zaliczka zostanie w przypadku wykonania przedmiotu umowy zwrócona wpłacającemu, w szczególności, że przewidzianą formą zaliczki jest postać wyłącznie pieniężna.
Podsumowanie.
Zarówno zadatek jak i zaliczka wiążą się najczęściej z pewnym obciążeniem finansowym dla pomiotu, który go uiszcza. Rozwiązanie modelowe prezentowane w Kodeksie Cywilnym, którym jest zadatek, obejmuje ochroną dwie strony umowy, nakładając na nie przewidziane prawa i obowiązki, przybiera postać warunku i w charakterystyczny dla siebie sposób zabezpiecza interes finansowy stron, a także kładzie nacisk na to, aby przedmiot umowy został wykonany. Niezależnie jednak od przyjętego przez ustawodawcę konstruktu, może być on przebudowany wedle woli umawiających się stron. Zaliczka natomiast przybiera mniej rygorystyczną postać, przez co nie posiada funkcji gwarancyjnej. Niemniej jednak zaliczka będzie podlegać zwrotowi w przypadku odstąpienia od umowy przez którąkolwiek ze stron lub w sytuacji, w której do wykonania umowy nie dojdzie.
Jeśli masz więcej pytań odnośnie różnic między zadatkiem a zaliczką, nasz Zespół chętnie na nie odpowie 😌
Stan prawy na dzień 18 kwietnia 2023 roku.
Źródła:
